I. Tổng quan – Hoa mai là biểu tượng của sự mai mắn, tốt đẹp, một sự bắt đầu hoàn hảo và phồn thịnh vượng cho một năm mới. Hoa mai còn có ý nghĩa xua đuổi những điều xấu xa, ko tốt đẹp cho một năm luôn được bình an, hanh thông và phát đạt.
– Trên quốc gia Việt Nam, người ta thường biết tới hoa mai qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc biệt xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai bỗng dưng hay mai thiên nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và thân cao lớn có lúc đạt đến chiều cao hơn chục mét, hương thơm thoang thoảng, lắt lay mùi gỗ rất dễ chịu và mát, ko nồng và đậm như một số loài hoa khác. Nhưng thật ra trên thế giới có đầy đủ hai mươi bốn loài thuộc họ mai bất kể là loại hoa mai có mấy cánh, tức là chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ gần giống như hoa đào của Trung quốc có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì, đoạn trơn tuột láng, màu xanh, da bóng và mọc cao to như cổ thụ.
– Hoa mai tại Việt Nam mọc phổ thông ở miền Trung và miền Nam, đa phần là mai rừng đột nhiên. Sau này người ta dùng 1 số loại mai ghép lại với nhau và cho ra đời một loại mai nhân tạo ấy chính là mai giảo nhiều cánh, số lượng cánh có thể lên tới hàng chục cho đến hàng trăm cánh xếp chồng lên nhau thành một đóa hoa dày và to. Nhưng thật ra hoa mai vàng trong trùng hợp cũng có loài đạt đến số lượng cánh rất cao (từ 12 cho đến 18 cánh). Mai tự dưng có mùi hương ngẫu nhiên rất thơm và thường nực nồng vào buổi sáng và dần dần mất mùi vào những khoảng thời kì còn lại trong ngày. Có nhẽ vì buổi sáng sớm, nhiệt độ còn thấp, sương chưa tan nên hương thơm còn giữ lại trong ko khí, đến khi mặt trời lên, nhiệt độ tăng cường dần, sương tan hết cũng là khi hương hoa cũng tản ra trong ko khí nên chúng ta nghĩ là hoa mất mùi sau lúc mặt trời lên cao.
II. Những loài hoa mai tại Việt Nam 1. Mai chủy Cũng là một loại mai rừng nhưng thân cây rất lớn, hoa nhiều, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có tức là chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
hai. Mai năm cánh Loại mai vàng mọc đa dạng tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho đến Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn, trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh bỗng nhiên, hoa nhỏ, thân vừa và nở hoa không phổ thông và rậm như một số loài mai khác mà nở loáng thoáng. Nhưng nếu như lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ thấy sắc hoa vàng rỡ cả một khu rừng, cả một triền núi và xác hoa rơi có lúc vàng cả một dòng suối. Hương thơm chan chứa và lan tỏa cả một vùng rộng to. Ở 1 vài ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng ít hơn và tản mát không quy tụ.
3. Mai núi Cũng là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh nhiều hơn trong khoảng 12 cho đến 18 cánh, có lúc còn Ngoài ra. Mai này mọc trên những núi đá khô khốc và sống cốt yếu bằng khá sương, nước mưa và nước ngầm trong lòng đất cộng với khí hậu ẩm thấp của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện phổ quát tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước bạn Campuchia.
4. Mai động, mai Sẻ Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng sắp biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông thưa thớt. Ví như chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn ví như có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động. Mai động và mai sẻ mọc rải rác từ các tỉnh từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có khi thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5. Mai tầm gởi, mai Tỳ bà, mai Vương Là một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ to lớn, chúng sống bám vào thân cây, một phần hút hoạt chất trong khoảng đất, một phần hút hoạt chất từ cây mà chúng bám vào. Không giống các loại tầm gửi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai tầm gởi sống phân nửa dựa vào bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai chùm gửi có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cùng với những khối u dị kì. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra trong khoảng những khối u ấy. Hoa trổ tương đối dày và khít thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6. Mai hương, mai thơm hay mai ngự Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn tất cả các loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc biệt và chắc hẳn là nồng cháy hơn hầu hết các loài mai nên nó được gọi là mai hương cho đúng với thuộc tính đặc thù của loài mai vàng năm cánh này. Ở Bến Tre cũng có không ít loại mai này mà người dân ở đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn là “Mai thơm” vì nó rất thơm, thơm hơn những loại mai bình thường mà người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là “Mai ngự” vì nó được trồng trong cung và rất được hoàng phái mến chuộng dùng làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là “Mai ngự”.
7. Mai châu (Mai trâu) Là một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài mai này to một cách lạ lùng, cánh lớn và rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có tuyến đường kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành “mai châu”.
8. Mai liễu Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, thuôn dài như lá liểu nên được gọi là mai liễu.
9. Mai nhọn Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa cũng có hình dáng tương tự.
10. Mai Cà Ná Là loại mai đặc thù mọc tại vùng biển Cà Ná thuộc tỉnh giấc Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột, cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, trơn tru láng và có răng cưa quang rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
>>Đọc thêm: Những loại thuốc kích rễ mai vàng hiệu quả nhất
11. Mai Vĩnh Hảo Vào địa phận của tỉnh Bình Thuận, thuộc huyện Tuy Phong, phường Vĩnh Hảo, nơi có nguồn nước khoáng đột nhiên nức tiếng nhất Việt Nam là “Nước khoáng Vĩnh Hảo” thì có một loại mai vàng nữa cũng là loài đặc thù của vùng này, không khác gì mấy so với mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa danh nơi nó đang sống là “Mai Vĩnh Hảo”. Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa to và phẳng, đặc trưng rất lâu tàn.
12. Mai tứ quý Loài mai đặc thù của vùng Nam bộ. Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau khi cánh hoa rụng đi thì đài hoa còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa màu đỏ cũng tròn trĩnh và giống hình một đóa hoa mai. Do tính chất nở hai lần trên cùng một đóa nên người ta còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông loáng thoáng lòng vòng năm nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý thân sần sùi và đen. Có cây vững mạnh rất to và cao nhưng đa số là những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ kính và cứng cáp.
13. Mai giảo Là loại mai có không ít cánh được ghép lại từ nhiều loại mai không giống nhau trên cùng một cây mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo sau đó ghép nhánh của các loại mai khác vào để tạo ra đời một loại mai có không ít cánh, không ít màu sắc trên cùng một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy rất nhiều hiện nay trên thị phần mai tết.
III. Một vài mai trên thế giới 1. Mai vàng Campuchia (Mai Cao Miên) Tên công nghệ là Ochna integerrima. Hoa mai có từ 5 tới 9 cánh, lúc nở ra thì úp ngược về phía cuống hoa chứ không xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm phần đông cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam, phần lớn mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung. Chúng là loài cây hoang dại cũng có phân bố ở 1 số nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa mọc ra từ nách lá thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường sử dụng loại mai này để ghép thành mai giảo vì nó có khả năng tăng cường số lượng cánh lên rất cao. Thêm vào đó mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
2. Mai vàng Nam Phi Có khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna gồm những dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. Trong đó có hai loài đa dạng là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. 2 Loài này xuất hiện cực nhiều tại vùng Koppie. Loài Ochna pulchra cao khaong3 7m, vỏ cây thường có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dã ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở gốc, phần thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có 2 màu vàng và hồng. Không chỉ thế ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai tứ quý tại Việt Nam.
3. Mai vàng Myanmar Ở quốc gia Phật giáo này có một loài mai mang tên khoa học là Ochna serrulata sắp giống với loại mai Nam Phi. Tuy thế hình thức của hoa mai có khác chút xíu ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai tứ quý, tồn tại rất lâu trước lúc rụng hoàn toàn.
4. Mai vàng Indonesia Có tên kỹ thuật là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Đông đảo đều có nguồn gốc trong khoảng Châu Phi, tuy thế do địa chất khác nhau nên chúng có bề ngoài to hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
>>Xem thêm: Bí kip giúp bạn cham soc mai vang trong chau tốt nhất
5. Mai vàng Madagascar Là loại mai có tên khoa học là Ochna greveanum với năm cánh tròn trịa, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
6. Mai vàng Châu Phi – Khác với mai vàng Nam Phi vì nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên công nghệ khác là Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng thỉnh thoảng lại bỗng nhiên nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa thuôn dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở nên màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.
– ấy là 19 loại mai của Việt Nam và toàn cầu, trong đó có loài thứ 4, thứ 6 và thứ 7 đã mang bảy cái tên khác nhau theo cách gọi của dân gian Việt Nam. Nếu tính tổng cùng là có 24 loài mai trên khắp thế giới hoặc có thể còn rộng rãi hơn nữa. Đúng là hoa mai rất phổ thông và phong phú chủng loại. Ở Trung Quốc họ vẫn gọi cây đào là cây mai vì có phổ thông loại rất giống hoa mai nhất là hồng đào và bạch đào mà họ hay gọi là hồng mai và bạch mai, nhưng cánh mai tròn và nhỏ như cánh đào, nhụy hoa rậm và dày, thân cây y sì như cây đào nên thường gọi là đào chứ không gọi là mai.